Tarixi

Buxoro tarixi miloddan avvalgi V asrga borib taqaladi. Oʻz tarixi davomida u turli imperiyalar, jumladan forslar, yunonlar, arablar, moʻgʻullar va temuriylar tomonidan boshqarilgan.

Somoniylar sulolasi (9—10-asrlar): Buxoro Somoniylar sulolasi davrida ilm va madaniyat markazi sifatida gullab-yashnagan. Sulola asoschisi Ismoil Samoniy shahar rivojiga katta hissa qo‘shgan. Somoniylar oʻz hukmronligi davrida koʻplab maktablar, masjidlar va boshqa jamoat binolari qurdilar.

Moʻgʻullar imperiyasi (13-asr): Buxoro 1220-yilda Chingizxon qoʻshini tomonidan bosib olindi, bu esa keng miqyosda vayronagarchilikka olib keldi. Biroq, shahar keyinchalik qayta qurildi va gullab-yashnashda davom etdi.

Temuriylar saltanati (14—15-asrlar): Temuriylar davrida Buxoro yana madaniyat va savdo markaziga aylandi. Temur (Temur) va uning vorislari ko‘plab muhtasham inshootlar, jumladan, masjidlar, minoralar, maqbaralar barpo etganlar.

Buxoro xonligi (16—19-asr): Buxoro mustaqil Buxoro xonligining poytaxti boʻldi. Bu davrda diniy va taʼlim arxitekturasining yanada rivojlanishi kuzatildi.

Asosiy diqqatga sazovor joylar

1. Ark qal’asi

Buxoroning Eski shahar markazida joylashgan Ark qal’asi Buxoro hukmdorlarining qarorgohi va ma’muriy markazi bo‘lib xizmat qilgan. Dastlab 5-asrda qurilgan bo’lib, u asrlar davomida ko’plab kengaytirilgan va ta’mirlangan. Qal’aning ichida:

Saroylar: Buxoro hukmdorlarining Oʻrta Osiyo meʼmorchiligining anʼanaviy uslublarini namoyish etuvchi qarorgohlari.

Masjidlar: hukmdorlar tomonidan diniy marosimlar uchun foydalanilgan, murakkab koshinkorlik va yogʻoch oʻymakorligi bilan bezatilgan.

Qamoqxona: qamoqqa olish va jazolashning qadimiy usullarini namoyish qiluvchi tarixiy qamoqxona.

Muzey: Buxoro tarixi, madaniyati va hunarmandchiligiga oid artefaktlar, hujjatlar va arxeologik topilmalar saqlanadi.

2. Kalon minorasi

1127-yilda qurilgan Kalon minorasi Buxoroning eng diqqatga sazovor joylaridan biridir. Balandligi 47 metr boʻlib, Markaziy Osiyodagi eng baland minoralardan biri hisoblanadi. Sariq gʻishtdan qurilgan boʻlib, gʻisht ishlarining nafis naqshlari bilan bezatilgan. Tarixiy jihatdan Chingizxon minorani hayratlanarli darajada vayronagarchilikdan saqlab qolgan.

3. Kalon masjidi

Kalon minorasiga tutashgan Kalon masjidi Buxorodagi eng yirik masjidlardan biridir. XVI asrda qurilgan u o’n mingdan ortiq namozxonni sig’dira oladi. Masjidda arkadalar bilan o’ralgan keng hovli va katta markaziy gumbaz mavjud. Uning ichki qismi murakkab ko’k va oq chinni bilan bezatilgan bo’lib, mintaqaning islomiy me’moriy mahoratini namoyish etadi.

4. Ismoil Somoniy maqbarasi

9-asr oxiri — 10-asr boshlarida qurilgan Ismoil Somoniy maqbarasi Somoniylar sulolasi asoschisi Ismoil Somoniy sharafiga moʻljallangan. Bu Buxoroning eng qadimiy binolaridan biri va Markaziy Osiyodagi islom meʼmorchiligining durdona asaridir. G‘ishtdan qurilgan maqbaraning tashqi ko‘rinishi o‘sha davrning ilg‘or me’morchilik texnikasini aks ettiruvchi murakkab g‘isht naqshlari bilan bezatilgan.

5. Lab-i Houz majmuasi

Buxoro shahri markazida joylashgan Lyab-i Hauz majmuasi masjid va madrasalar bilan o‘ralgan katta hovuzni o‘z ichiga oladi. «Lyab-i Hauz» tarjimasi «hovuz bo’yida» deb tarjima qilingan bo’lib, tarixan buxoroliklar uchun ijtimoiy va yig’ilish joyi bo’lib xizmat qilgan.

Hovuz: Daraxtlar va bog’lar bilan o’ralgan markaziy xususiyat, dam olish uchun sokin joy.

Masjidlar va madrasalar: Lyab-i Hauz hududidagi bir nechta masjid va madrasalar turli me’morchilik uslublari va murakkab hunarmandchilikni namoyish etadi. Ular orasida XVI asrda qurilgan Nodir Divon-Begiy madrasasi diqqatga sazovordir.

6. Mir-i Arab madrasasi

Markaziy Osiyodagi eng muhim islom maktablaridan biri Mir-i Arab madrasasi XVI asrda tashkil etilgan. U Ubaydullaxon tomonidan oʻzining ruhiy ustozi Yaman shayx Abdulloh Yamaniyni sharaflash maqsadida tashkil etilgan.

Madrasaning fasadida ko‘k va yashil rangdagi sirlangan koshinkor naqshlar bilan to‘ldirilgan. Unda islom huquqi va ilohiyotni o’rganish uchun asosiy markaz bo’lib xizmat qiluvchi o’quv xonalari, yotoqxonalar va masjid mavjud.

Madaniyat va urf-odatlar

Buxoro o’zining boy madaniy merosi va an’anaviy hunarmandchiligi bilan mashhur:

Hunarmandchilik: Buxoro hunarmandlari ipak toʻqimachilik, gilamchilik, kulolchilik, metallga ishlov berish kabi turli hunarmandchilik turlarini ishlab chiqaradi. Buxoro shoyi o‘zining yumshoqligi va murakkab naqshlari bilan qadrlanadi, gilamlari esa puxta to‘qilganligi va murakkab naqshlari bilan mashhur.

Musiqa va raqs: Buxoroning anʼanaviy musiqa va raqslarida fors, arab va turk tillari taʼsiri uygʻunlashgan. Anʼanaviy cholgʻu asboblariga dutor (ikki torli lavta), dotara (toʻrt torli nay) va daf (qoʻl nogʻorasi) kiradi. Shahar raqslari nafis va ta’sirchan bo’lib, ko’pincha bayram va to’ylarda ijro etiladi.

Festivallar: Buxoroda har yili bir qancha anʼanaviy bayramlar, jumladan Navroʻz (forscha Yangi yil), Qurbon hayiti va Iyd al-Fitr oʻtkaziladi. Ushbu bayramlarda musiqa, raqs, an’anaviy oshxona va madaniy namoyishlar mavjud.

Oshxona

Buxoro oshxonasi turli xil taomlarni taklif etadi, birinchi navbatda go’sht va makaronga e’tibor qaratiladi:

Plov: O’rta Osiyo an’anaviy guruch palovi odatda qo’zichoq yoki mol go’shti, sabzi, piyoz va turli xil ziravorlar bilan tayyorlanadi. Buxoro palovi o’zining boy ta’mi va xushbo’yligi bilan mashhur.

Lag’mon: Qo’lda tortilgan noodle, go’sht (mol yoki qo’zichoq), sabzavotlar va ziravorlar bilan tayyorlangan noodle sho’rva. Lag’monning bulyoni xushbo’y, makaronlari esa chaynalgan bo’lib, uni Buxoroning sevimli taomiga aylantiradi.

Shashlik: shish va panjara go’shtidan (odatda qo’zichoq, mol go’shti yoki tovuq) iborat O’rta Osiyoning mashhur taomidir. Shashlik ko’mir ustida pishiriladi, natijada yumshoq va mazali shish paydo bo’ladi.

An’anaviy shirinliklar: Buxoro shirinliklari orasida paxlava (shirin pishiriq), chak-chak (asal keki) va turli xil quritilgan mevalar mavjud. Ushbu shirinliklar bayramlar va ijtimoiy yig’ilishlar paytida zavqlanadi.

Transport va turar joy

Buxoroda Toshkent kabi yirik shaharlarga parvozlarni amalga oshiruvchi xalqaro aeroport mavjud. Shahar jamoat transporti avtobuslar va taksilarni o’z ichiga oladi, piyoda yurish yoki velosiped ijarasi esa kashf qilishning mashhur usullaridir.

Transport: jamoat avtobuslari va taksilar Buxoro bo’ylab qulay sayohatni ta’minlaydi. Shuningdek, sayyohlar shaharni piyoda sayohat qilishlari yoki velosipedlarni ijaraga olishlari mumkin.

Turar joy: Buxoro hashamatli mehmonxonalardan tortib an’anaviy karvonsaroylar (mehmonxonalar) va arzon mehmonxonalargacha bo‘lgan turli turar joylarni taklif etadi. Hashamatli mehmonxonalar zamonaviy qulayliklar bilan ta’minlangan, karvonsaroylar esa mahalliy an’analarni aks ettiruvchi yanada haqiqiy dam olishni taklif qiladi.

Buxoro tarix va madaniyatga boy shahar bo‘lib, har bir tarixiy maskan o‘ziga xos voqeadan hikoya qiladi. Siz tarix ishqibozi, madaniyat tadqiqotchisi yoki oshpazlik ishqibozi bo’lasizmi, Buxoro boy tajriba va unutilmas xotiralarni taqdim etadi. U nafaqat Markaziy Osiyo tarixi va madaniyatining guvohi bo‘libgina qolmay, balki Ipak yo‘lidagi madaniy yaqinlashuv jozibasini ham namoyish etadi.